W świetle obowiązujących przepisów prawa dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. W przeciwnym razie sporządzanie testamentów byłoby pozbawione sensu.
Zachowek - co to takiego ?
W testamencie spadkodawca może dowolnie rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jako powołanych do spadku może wskazać zarówno członków rodziny jak i osoby niespokrewnione. Może się wiec zdarzyć, że spadkodawca zapisze cały swój majątek osobie obcej, z pokrzywdzeniem najbliższej rodziny, a w szczególności małżonka i dzieci, które w takiej sytuacji zostałyby „z niczym”.
Aby temu zapobiec, do prawa spadkowego wprowadzono instytucję zachowku, mającą na celu zrekompensować najbliższym to, że zostali pominięci w testamencie lub to, że ich udział w spadku został zminimalizowany.
Kto jest uprawniony do zachowku?
Uprawnienie do zachowku wynika ze szczególnie bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Stąd też krąg osób, którym zachowek przysługuje jest wąski i obejmuje jedynie zstępnych spadkodawcy (tj. dzieci, wnuki, prawnuki), małżonka spadkodawcy oraz jego rodziców.
Do grona uprawnionych do zachowku zalicza się także przysposobionego i jego zstępnych, których traktuje się jak dzieci i dalszych zstępnych spadkodawcy, a także przysposabiającego, który wchodzi w miejsce rodziców naturalnych przysposobionego.
Spośród wymienionych wyżej prawo do zachowku nabywają jedynie te osoby, które w konkretnym stanie faktycznym byłyby powołane do spadku z mocy ustawy. Oznacza to, że przykładowo rodzice spadkodawcy będą uprawnieni do zachowku tylko w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, którzy mogą i chcą po nim dziedziczyć. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego rodzice są powołani do dziedziczenia z mocy ustawy w dalszej kolejności tj. w braku zstępnych spadkodawcy.
Roszczenie o zachowek nie przysługuje natomiast następującym osobom:
- wydziedziczonym w testamencie,
- uznanym orzeczeniem sądu za niegodnych dziedziczenia,
- które odrzuciły spadek,
- które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia,
- byłemu małżonkowi spadkodawcy (po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie o rozwód)
- małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione,
- małżonek pozostający ze spadkodawcą w separacji (orzeczonej przez sąd)
W powyższych przypadkach, roszczenie o zachowek przechodzi na zstępnych:
- osoby wydziedziczonej
- osoby uznanej za niegodną dziedziczenia,
- osoby, która odrzuciła spadek,
- osoby, która zrzekła się dziedziczenia jeśli w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie się nie obejmuje zstępnych.
Wysokość zachowku
Wysokość należnego zachowku wynosi co do zasady połowę wartości udziału spadkowego jaki by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli natomiast uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni, wówczas zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego.
Kiedy przysługuje zachowek?
Roszczenie o zachowek przysługuje w sytuacji, gdy osoba uprawniona nie otrzymała należnej jej części majątku spadkowego czy to w drodze dziedziczenia, czy to w postaci zapisu, czy też poprzez uczynioną przez spadkodawcę i podlegającą zaliczeniu do spadku darowiznę. Jeżeli jednak osoba uprawniona do zachowku, w wyniku dziedziczenia, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę darowizny, nie uzyskała całości należnego jej zachowku, wówczas przysługuje jej roszczenie o jego uzupełnienie, czyli zapłatę różnicy między wartości należnego zachowku a wartością uzyskanego przysporzenia.
Jak obliczyć zachowek?
Przed przystąpieniem do obliczania zachowku, w pierwszej kolejności musimy określić potencjalny udział spadkowy osoby uprawnionej do zachowku. Ustalając udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku uwzględnia się również spadkobierców, którzy spadek odrzucili oraz spadkobierców uznanych za niegodnych dziedziczenia. Nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia oraz spadkobierców wydziedziczonych w testamencie przez spadkodawcę.
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Jeśli chodzi o darowizny to generalnie nie dolicza się do spadku:
- drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,
- darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.
Dodatkowo, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Z kolei przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Przedawnienie roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat licząc od ogłoszenia testamentu, a gdy zobowiązanym do zaspokojenia roszczenia o zachowek jest zapisobierca windykacyjny bądź obdarowany wówczas termin ten liczymy od otwarcia spadku (tj. od daty śmierci spadkodawcy).
Po upływie powyższego terminu zobowiązanie z tytułu zachowku staje się tzw. zobowiązaniem naturalnym, co oznacza, że ten przeciwko komu roszczenie o zachowek przysługuje może uchylić się od jego zaspokojenia.
Zastrzeżenie prawne
Wszelkie materiały znajdujące się na niniejszej witrynie zamieszczane są jedynie w celu informacyjnym i nie stanowią porady prawnej. Wiążącej porady/opinii prawnej Kancelaria może udzielić dopiero po zapoznaniu się ze stanem faktycznym konkretnej sprawy. W związku z powyższym Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji udostępnionych na niniejszej stronie bez uprzedniego zasięgnięcia przez Klienta indywidualnej porady prawnej dotyczącej jego konkretnej sprawy. W celu uzyskania porady, prosimy o kontakt.