porady prawne - rozwód i separacja

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podstawowym i niezbędnym warunkiem dopuszczalności rozwodu jest wystąpienie między małżonkami zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Jeżeli te przesłanki nie zostaną spełnione sąd nie ma obowiązku orzeczenia rozwodu nawet wówczas, gdy małżonkowie zgodnie tego żądają.

Przez zupełny rozkład pożycia należy rozumieć zerwanie między małżonkami więzi uczuciowej, fizycznej oraz gospodarczej. Najbardziej oczywistym jest przypadek, w którym jeden z  małżonków, nadal formalnie pozostając w związku małżeńskim, mieszka już z nowym partnerem, z którym wiąże swoje plany życiowe i nie przewiduje powrotu do swojego małżonka.
Jednakże fakt wspólnego zamieszkiwania małżonków nie wyklucza możliwości uzyskania rozwodu, jeżeli zostaną spełnione pozostałe przesłanki. Niejednokrotnie zdarzają się bowiem sytuacje, że dalsze wspólne zamieszkiwanie małżonków jest tylko i wyłącznie wynikiem ich sytuacji ekonomicznej (np. ze względów finansowych żaden z małżonków nie ma możliwości wynajęcia mieszkania i wyprowadzenia się)
Żaden przepis prawny nie określa, ile czasu musi upłynąć od momentu ustania więzi małżeńskich, by można było mówić o trwałości rozkładu pożycia. Kwestia ta podlega każdorazowej ocenie sądu, który powinien wziąć pod uwagę zarówno długość dotychczasowego stażu małżeńskiego stron jak i okres pozostawania przez małżonków
w rozłączeniu. Generalnie przyjmuje się, że trwały rozkład następuje wówczas, gdy kierując się zasadami doświadczenia życiowego nie można rozsądnie oczekiwać, że małżonkowie podejmą wspólne pożycie.

W przypadku, gdy między małżonkami doszło do zupełnego rozkładu pożycia, który jednak nie ma trwałego charakteru, warto rozważyć wniesienie pozwu o separację. Jeżeli po orzeczeniu separacji strony nie podejmą wspólnego pożycia i jego rozkład utrwali się, wówczas można wystąpić o rozwód.

Pomimo nastąpienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, niedopuszczalne jest orzeczenie rozwodu, jeżeli:

• wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci stron – np. rozwód rodziców mógłby spowodować niekorzystne zmiany w psychice dziecka
• rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, a drugi małżonek nie wyraził zgody na rozwód  i jego odmowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego
• orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego np. w sytuacji, gdy jeden z małżonków jest ciężko chory i nie ma innej osoby, która mogłaby się nim zaopiekować

Wystąpienie którejkolwiek z wyżej wymienionych negatywnych przesłanek rozwodu eliminuje możliwość jego orzeczenia.

Pozew o rozwód należy wnieść do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków, jeżeli choć jedno z nich jeszcze stale w danym okręgu przebywa.
W sytuacji, gdy każdy z małżonków mieszka w innym miejscu, wówczas właściwy będzie sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej tj. osoby, przeciwko której współmałżonek wystąpił z pozwem rozwodowym. Gdyby jednak nie udało się ustalić miejsca zamieszkania pozwanego, wtedy właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania powoda, czyli osoby, która wnosi pozew rozwodowy.

Jeżeli sąd rozpoznający sprawę uzna, że istnieją szanse na utrzymanie małżeństwa, może skierować małżonków do mediacji. Ponadto w trakcie rozprawy sąd powinien nakłaniać strony do pojednania, a gdy nabierze przekonania, że pożycie małżeńskie może zostać utrzymanie, zawiesza postępowanie. Podjęcie postępowania następuje na wniosek jednego z małżonków, przy czym nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zawieszenia postępowania. Mediacja może zostać przeprowadzona w każdym stanie sprawy także w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód.
W trakcie postępowania sąd bada m.in. jakie okoliczności doprowadziły do rozkładu pożycia oraz jaka jest sytuacja małoletnich dzieci stron (jeżeli małżonkowie je mają).
W sprawie rozwodowej sąd obligatoryjnie zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, a może przeprowadzić także inne dowody zawnioskowane przez strony (np. dowód z przesłuchania świadków, dowód z dokumentów, nagrań itd.).

Orzekając rozwód sąd w oparciu o całokształt ustalonych w postępowaniu okoliczności rozstrzyga m.in.:

• czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie – wywołuje to taki skutek, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy
• o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków oraz o kontaktach rodziców z dzieckiem. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
• w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem dziecka (alimenty na rzecz dziecka)
• o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania, jeżeli po rozwodzie oboje małżonkowie nadal będą mieszkać razem.

Powyższe rozstrzygnięcia są obligatoryjnymi elementami wyroku rozwodowego. Na żądnie strony sąd dodatkowo rozpoznaje kwestię:

• obowiązku dostarczenia przez jednego z małżonków środków utrzymania drugiemu małżonkowi (alimenty na rzecz współmałżonka)
• eksmisji współmałżonka ze wspólnie zajmowanego mieszkania w sytuacji, gdy ten swym rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie
• podziału majątku, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.